[ad_1]
![](https://www.lifeder.com/wp-content/uploads/2022/12/Poemas-en-zapoteco.jpg)
Os zapotecas são um povo nativo do sul do México, especificamente no que hoje são os estados do sul de Oaxaca, Puebla e Guerrero. Este grupo indígena data da época pré-colombiana, época em que teve grande importância na região, com um grande desenvolvimento cultural no qual se destaca seu sistema de escrita plenamente desenvolvido.
Atualmente, existem cerca de 800.000 zapotecas espalhados pelo México e pelos Estados Unidos que se preocupam em manter sua cultura e idioma frescos e intactos e transmiti-los às novas gerações.
Por esta razão, atualmente existem muitas peças literárias zapotecas disponíveis, entre as quais se destacam os poemas.
Poemas zapotecas populares e sua tradução para o espanhol
Abaixo deixamos alguns textos de poemas zapotecas em sua língua original, e traduzidos para o espanhol.
1. Xtui
Gula’qui’ xtuxhu
beeu guielúlu’
ne bichuugu’ xtui nucachilu
ndaani’ xpidola yulu’.
Biina’ guiehuana’ daabilú’
de ra guixiá dxaapahuiini’ nuu ndaani’ guielulu’.
Vergonha
colocar a borda
da lua sobre seus olhos
e corte a vergonha que se esconde
em seu mármore moído.
chora espelhos enterrados
até que a garota desapareça.
2. Guielú dani gui
Ndaani’ ti le’ yuze zuguaa
cagaañe guidxilayú ne dxita ñee:
não cabeça
Naa ridide’ nisiaase’ luguiá’ ti za guiba’
ne riuaabie’ ra nuume.
olho de vulcão
No ringue um touro
escava o mundo com seus cascos:
me espera.
eu durmo em uma nuvem
e eu me atiro
3. Yoo lidxe’
Dxi guca’ nahuiini’ guse’ ndaani’ na’ jñaa biida’
sica beeu ndaani’ ladxi’do’ gibá’.
Luuna’ stidu xiaa ni biree ndaani’ xpichu’ yaga bioongo’.
Gudxite nia’ strompi’pi’ bine’ laa za,
ne guie’ sti matamoro gúca behua xiñaa bitua’dxi riguíte nia’ ca bizana’.
Sica rucuiidxicabe benda buaa lu gubidxa zacaca gusidu lu daa,
galaaíque lagadu rasi belecru.
Cayaca gueta suquii, cadiee doo ria’ ne guixhe, cayaca guendaró,
cayaba nisaguie guidxilayú, rucha’huidu dxuladi,
ne ndaani’ ti xiga ndo’pa’ ri de’du telayú.
primeira casa
Quando criança eu dormia nos braços da minha avó
como a lua no coração do céu.
A cama: algodão que veio do fruto do pochote.
Eu fiz óleo das árvores e vendi meus amigos
como o pargo vermelho, a flor do flamboyant.
Como os camarões secam ao sol, nos esticamos em um petate.
Acima de nossas pálpebras a cruz de estrelas dormia.
Tortilhas comiscais, fios tingidos para as redes,
a comida era feita com a alegria da garoa na terra,
batemos o chocolate,
e numa enorme cabaça nos serviram de madrugada.
4. Ni náca’ ne ni reedasilú naa
Ti mani’ nasisi napa xhiaa ne riguite.
Ti ngueengue rui’ diidxa’ ne riabirí guidiladi,
naca’ ti badudxaapa’ huiini’ biruche dxiña cana gutoo ne qui nindisa ni
ti dxita bere yaase’ riza guidilade’ ne rucuaani naa.
Rucaa xie ti yoo beñe zuba cue’ lidxe’,
naca’ layú ne guirá lidxi.
Ti bandá’ gudindenecabe,
ti miati’ nalase’ zugua chaahui’galaa gui’xhi’ ró.
Ti bacuxu’ sti nisa, sti yaga guie’, cadi sti binni.
Naca’ tini bi’na’ Xabizende.
Naca’ ti bereleele bitixhie’cabe diidxa’ gulené.
O que eu sou, o que eu lembro
Uma liberdade que brinca e não se tornou feia.
A sensibilidade de um papagaio falante,
Eu sou a menina que deixa cair as cocadas e não pega,
um ovo de galinha preto passa por mim e me acorda.
Eu sou um nariz que cheira o adobe da casa do outro lado da rua
um pátio e todas as suas casas.
Uma fotografia repreendida,
um traço fino no meio da selva.
Uma flor para a água, para outras flores e não para as pessoas.
Sou uma resina que São Vicente chorou.
Eu sou um maçarico que afogou sua canção em outro idioma.
5. dado
Pañanda niniá’ luguiaa
xa badudxaapa’ huiini’ nayati guielú,
niziee’: ti chalupa stibe,
ti duubi’ nutiee sica ti pe’pe’ yaase’,
chupar neza guelaguidi ñapa ebiá naguchi ruzaani’
ne dxiña biadxi onde ñó guenda stibe xa’na’ ti yaga bioongo’.
Nuzuguaa’ jmá guia’ xtiá ne guia’ daana’ ra lidxibe,
nga nga ñaca xpidaanibe
ti guirá ni ñuuya’ laabe
ñanaxhii gupa naxhi cayale gasi guidiladibe.
dadaísta
Se eu pudesse ir ao mercado
com a menina dos olhos claros,
Eu compraria para ele: um jogo de loteria,
uma pena da cor de um jicaco escuro,
sandálias com fivelas douradas
e para seu nahual comer debaixo de uma árvore ceiba,
a espessura ácida das ameixas.
Ela forrava sua casa com cachos de manjericão e barbante,
esse seria o huipil dela
e todos que olham para ela
Eu gostaria dela para o orvalho permanente de seu corpo.
6. Mexa
Bisa’bi cabee naa’
cue’ ti bitoope dxa’ birí naxhiñaa ndaani’
ra cáru’ gúcani dé ni bidié ne nisa rounde’ xti’ gueta biade.
Lú mexa’ bizaacabe xhuga ne ti guiiba’, gudaañecabe lú yaga
ni bisiganinecabe binni nayaase’ guidiladi ni rini’ chupa neza diiidxa’.
Bixelecabe chiqué ne ni ti guidxi qui nuchiña laacabe.
Xa’na’ dani beedxe’
biyube’ ti guisu dxa’ guiiba yaachi
ti núchibi dxiibi xtinne’
ne ti nisa candaabi’ bixhiá ndaani’ biga’ guielua’
guirá xixe guie’ huayuuya’ lu sa’ guiidxi.
A mesa
fui abandonado
ao lado de um caranguejo cheio de formigas vermelhas
depois foram pó para pintar com o lodo nopal.
Da mesa riscada com goivas: xilogravura que corta o silêncio
em peles bilíngues e morenas.
Havia distância naquela época
geografia não beneficiou a palavra.
sob a colina do tigre
Procurei um tesouro para domar o medo
e um líquido ardente apagou-se do meu olho esquerdo
Todas as flores que vi em maio.
7. Lu ti nagana
lu tem neza
chupar na’
nagu’xhugá
zugua’.
Tobi riu
nadxii naa,
xtobi ca
nadxiee laa.
nisaguie,
nisaghié,
gudiibixendxe
ladxidua’.
Gubidxaguié’,
gubidxaguié’,
binduuba’ gu’xhu’
ndaani’ bizaluá’.
Dúvida
numa estrada
que garfos,
Confuso
eu me encontro
Está
Me ama,
Eu amo esse.
Chuva,
Chuva,
lave com muito cuidado
Minha alma
sol florescente,
sol florescente,
varrer a fumaça
Dos meus olhos.
8. Biluxo
biluxo
Ne ngasi nga laani.
Lu neza zadxaagalulu’
Ca ni bidxagalu cou’
Biá’ dxi
Gúcalu’ bandá’ xtibe;
Seu bi’cu’, seu bihui,
Ti Binni.
Gasti’ zadxaa
ne laaca ca bigose
Guxhuuna’ íquelu’
Gusiquichi ique badunguiiu
Bichaabe lii.
ne laaca decheyoo
Bizucánelu’ laabe
Gusicabe guendarusiaanda’ xtibe.
Gasti’ zadxaa.
Lii siou’ nga zusácalu’
Guidxilayú ma qui gapa
Xiñee guireexieque,
Ma qui gapa xiñee
quiidxi guendanabani.
Ne zoyaalu’ guendanabani xtilu’,
Ladxido’lo zapapa
Bia’ qui guchendaxhiaasi layú,
Ne nalu’ ne ñeelu’
Zusiaandu’ laaca’,
Qui zánnalu paraa zuhuaalu’,
Ne nisi lulu’, nisi nalu’
Zanibihuati guiá’ ne guete’.
Acabou-se
Acabou-se
e isso e tudo.
Em seus passos você encontrará
as mesmas coisas que você encontrou
durante os dias
que você era a sombra dele;
Um cão, um porco,
uma pessoa.
Nada vai mudar
e as mesmas gralhas
que eles bagunçaram sua cabeça
eles vão branquear os jovens
quem tomou o seu lugar
e atrás da casa
onde eles deitam
ela resolverá seu esquecimento.
Nada vai mudar,
no entanto, você vai assumir
isso não faz mais sentido
o movimento da terra,
não há mais motivos
agarrar-se à vida.
E você vai morder sua masculinidade,
seu coração vai vibrar
com asas prestes a atingir a terra,
e seus braços e suas pernas
você os colocará no esquecimento,
perdido em seu lugar
você vai se ver se movendo tolamente
olhos e braços de norte a sul.
9. tenacidade
Guira’ ruyubi xixha lu guedanabani
Ti bi’ cu’
seu guiba’
banda guidi
Guira’ ruyubi xixha
Ti bi’ chube
Você gui’ ri’
você querida
Guira’ ruyubi
Ti xquiapadidxha ra guidxeela ca guenda ruyubi
lu guendanabani.
pintura de rua
Todo mundo está procurando algo na vida
um cão
um céu
o chapéu
todo mundo está procurando por algo
um caracol
uma vela
um caminho
todo mundo procura
um livro onde se escreve o que se busca na vida.
10. Bidoo Bizaa
Bixhóoze duu née rigóola
líi bizáa lúu guiráa nii:
cáa xhíixha zíizi née naróoba.
Gubiidxa née stúuxu quiráati,
béeu née cáahui quiráati,
béele guii guibáa.
Bíinu caa niisa doo née guíigu,
níisa layúu dáagu née níisa píi.
Cáa dáani née guiée,
bidxíiña née bennda,
máani ripáapa née búupu,
bii, dxii, biáani,
bandáa, láadxi dóo.
Binni laaze née beedxe guenda,
leempa néexhe náa née guéeu niidi.
Bizáa luu guennda nacháahui née guennda xhíihui,
ráa dxíiba lúu náa née ráa bidíiñe,
guennda nayéeche née guennda gúuti,
guennda nabáani née guennda nanaláadxi náaca xcuáa.
Jnáadxi duu líi Bidóo Záa:
náaca niiru cáa xníiruíiza.
deus criador
mestre e senhor
que você criou tudo:
as coisas simples e grandes.
O sol com seus raios eternos,
a lua de sombras infinitas,
as estrelas, o céu
Tu fizeste os mares e os rios,
lagoas e poças.
As montanhas e as flores
os veados e os peixes,
os pássaros e a espuma,
o vento, o dia, a luz,
as sombras, a alma.
O homem fraco e o tigre habilidoso,
o coelho astuto e o tolo coiote.
Você criou o bem e o mal,
triunfo e derrota
alegria e morte
vida e ódio juntos.
Nós te amamos, Deus zapoteca:
a primeira das primeiras eras.
11. Ca xtiidxa’
Rucheeche ca xtiidxa’,
o bi, o nisa,
lo ti gui’chi’ naquichibé.
Rucheeche ca xtiidxa’
sícasi ñácaca xhó’naxhi xti’ mudubina,
ti cuaananaxhi mba’ gula.
Rucheeche ca xtiidxa’
lade binni xquidxe’,
lade binni yoo ne lade dxu’.
Rucheeche ca xtiidxa’,
ribeza’ yénetu guendarannaxhii
xti’ ti nguiiu ni ruxidxi ne roona
runisi naca nayeche’.
Minhas palavras
Eu espalho minhas palavras
no vento, na água,
em uma folha muito branca.
Eu espalho minhas palavras
como se fossem a fragrância do nenúfar,
ou uma fruta madura.
Eu espalho minhas palavras
entre as pessoas da minha cidade,
parentes e estranhos.
Eu espalho minhas palavras
Espero que você entenda a ternura
de um homem que ri e chora
apenas para ser feliz.
Referências
- Povo Zapoteca, Cultura Zapoteca e Línguas Zapotecas. Extraído de en.wikipedia.org
- David Gutiérrez. Poesia zapoteca, linguagem inovadora. Recuperado de capitalmexico.com.mx
- Maria de los Angeles Romero Frizzi (2003). Escrita zapoteca: 2.500 anos de história. Conaculta. México.
- Poemas de amor em linguagem zapoteca. Victor Teran. Recuperado de zocalopoets.com
- Poesia bilíngue zapoteca-espanhola. Natália Toledo. Recuperado de lexia.com.ar
[ad_2]